Nghệ thuật nói “không”: môn học mà không trường lớp nào dạy

Có những bài học quan trọng đến mức quyết định cả chất lượng cuộc sống của một con người, nhưng lạ thay, chẳng trường lớp nào đưa vào giáo án. Một trong số đó chính là cách nói “không”, mà rộng ra hơn là làm sao không trở thành … kẻ thích làm hài lòng người khác (people pleaser). Từ chối không cho người khác mượn tiền, từ chối một lời nhờ vả vô lý, hay đơn giản hơn là từ chối khi trong lòng không muốn. Nghe thì dễ, nhưng trên thực tế, cả người lớn cũng thường xuyên ... rớt môn này. Chúng ta gật đầu vì ngại, vì sợ làm người khác buồn, vì muốn giữ hình ảnh tử tế trong mắt xã hội. Và rồi, khi ngồi một mình, lại thấy tức, thấy tiếc, và quan trọng hơn, thấy mình đã bỏ qua luôn cảm giác an toàn của chính mình.

Hoạt động khám phá sự thấm hút và đông đặc tại HEI Schools Saigon Central

Cái khó không nằm ở chuyện tiền bạc, mà ở chỗ chúng ta sợ thất vọng nhau. Sợ rằng một câu “không” sẽ biến mình thành kẻ ích kỷ. Nhưng sự thật là, cái gật đầu gượng gạo còn tệ hơn. Nó để lại trong lòng một vết xước dai dẳng, không phải vì mất đi món đồ hay số tiền, mà vì mất đi sự trung thực với bản thân.

Trẻ con cũng không khác gì. Chúng chưa phải đối diện với những khoản tiền triệu, nhưng lại thường xuyên rơi vào tình huống kiểu: cây bút chì bị mượn rồi không trả, cái bánh phải chia dù bụng vẫn còn đói, hay trò chơi mà chúng chẳng hề thích nhưng vẫn miễn cưỡng tham gia. Người lớn thường vỗ về bằng câu quen thuộc: “Trẻ con/anh chị thì nên biết nhường nhịn, biết chia sẻ.” Nghe thì hợp lý, nhưng đôi khi, cái giá của “nhường nhịn” lại là sự lưỡng lự kéo dài trong lòng.

Điều đáng lo không nằm ở cái bánh quy hay chiếc bút chì, mà ở khuôn mẫu hành vi được lặp đi lặp lại. Một đứa trẻ cười dù không vui, đưa đồ dù không muốn, gật đầu dù trong lòng còn lưỡng lự chính là bản nháp của người lớn sau này, những kẻ luôn cố làm vừa lòng thiên hạ. Và khi ấy, ranh giới cá nhân, thứ đáng lẽ phải giúp chúng cảm thấy an toàn đã bị mài mòn từ rất sớm.

Vậy thì, cha mẹ cần dạy con thế nào?

Bắt đầu bằng việc cho con quyền nhận diện cảm xúc của chính mình. Nếu thấy khó chịu, không thoải mái, con có quyền nói “không”. Tinh thần sẻ chia chỉ có ý nghĩa khi nó xuất phát từ sự đồng thuận thật lòng. Còn nếu bị ép gật đầu chỉ vì áp lực bên ngoài, vô tình chúng ta lại đang dạy con rằng: cảm xúc của con không quan trọng bằng cảm xúc của người khác.

Các bạn lên ý tưởng và bắt đầu trang trí những chiếc xe tại trường

Tại HEI Schools, có một nguyên tắc đơn giản: nếu con không cảm thấy thoải mái, thì con có quyền từ chối. Từ chối không phải ích kỷ, mà là tạo cảm giác an toàn cho chính mình. Mà bạn biết đó, cảm giác an toàn đôi khi còn quý hơn cả tiền bạc.

Và nếu con hỏi: “Nếu con không cho, bạn có buồn không?”, hãy trả lời thật: “Có thể, nhưng sẽ không buồn lâu chỉ vì con nói ‘không’. Ví dụ, con không muốn cho mượn đồ chơi thì bạn nào thật sự quý con sẽ vẫn chơi cùng, chứ không giận dỗi lâu chỉ vì con nói không.” Khi lời giải thích gắn với đồ chơi, bánh trái hay trò chơi, trẻ sẽ dễ hiểu hơn nhiều.

Điều quan trọng nhất không phải là món đồ con giữ lại, mà là cảm giác an toàn nội tâm khi được quyền quyết định ranh giới của mình. Chỉ khi mình học cách yêu thương chính mình, mình mới có thể yêu thương người khác. 

Thế nên, có lẽ đã đến lúc chúng ta, những người lớn thường xuyên gật đầu vô thức cần đăng ký lại “khóa học nói không”. Học phí không phải tiền, mà là lòng tự trọng. Giáo án thì chẳng đâu xa: chính là những lần con trẻ tập giữ lại cái bánh tart của mình, vì bụng vẫn còn đói.