.png)
Đặt câu hỏi đúng cách: Bước khởi đầu nuôi dưỡng tư duy và ngôn ngữ ở trẻ
- HEI Saigon - Marketing & Communications
- 6 ngày trước
- 9 phút đọc
Tại sao việc đặt câu hỏi tưởng như đơn giản sau mỗi buổi học lại có thể ảnh hưởng sâu sắc tới quá trình phát triển của trẻ? Đâu là bí quyết để biến mỗi cuộc trò chuyện gia đình thành cơ hội vàng cho con phát triển tư duy, cảm xúc và khả năng ngôn ngữ?
1. Khi cha mẹ hỏi con: Hỏi để hiểu hay hỏi để kiểm tra?
Mỗi ngày sau giờ tan trường, rất nhiều phụ huynh có thói quen “bắt chuyện” với con bằng những câu hỏi rất quen thuộc: “Quả táo tiếng Anh là gì?”, “Hôm nay con đi học có vui không?”, “Con có ăn hết cơm không?” Ẩn sau đó là tình thương, là khao khát được nắm bắt mọi chuyển động trong hành trình trưởng thành của trẻ. Nhưng nếu quan sát kỹ hơn, có thể nhận ra rằng: phần lớn những câu hỏi này đều mang bản chất kiểm tra kiến thức, rà soát hành vi, hoặc tìm kiếm các nguy cơ tiêu cực hơn là khơi mở, đồng hành và thấu hiểu thực sự.
Theo các nghiên cứu của Giáo sư Paul Harris (Đại học Harvard) và nhóm chuyên gia tại University College London (2022), việc liên tục sử dụng câu hỏi đóng tức là những câu chỉ cần đáp án “Có/Không”, hoặc yêu cầu một thông tin cụ thể, dễ dẫn trẻ vào trạng thái “trả bài”. Trẻ dần học cách rút ngắn phản hồi, trả lời cho xong, hoặc lựa chọn nói ra điều mà mình nghĩ cha mẹ muốn nghe nhất, thay vì thành thật chia sẻ cảm xúc và trải nghiệm cá nhân.
Về lâu dài, điều này làm hạn chế khả năng kết nối cảm xúc giữa cha mẹ và con cái. Trẻ có thể trở nên dè dặt, ngại mở lòng, thậm chí bắt đầu giấu kín những điều quan trọng, nhất là khi những gì mình trải nghiệm không trùng khớp với “kịch bản” cha mẹ đã đặt ra qua câu hỏi. Ngược lại, khi được lắng nghe bằng những câu hỏi mở, không phán xét, trẻ sẽ chủ động chia sẻ nhiều hơn từ đó phát triển mạnh mẽ tư duy phản biện, kỹ năng kể chuyện, và quan trọng hơn cả là cảm giác được tôn trọng, tin tưởng trong gia đình.
Các nghiên cứu cũng chỉ ra, trẻ em cần một môi trường giao tiếp an toàn và chân thành để học cách thể hiện bản thân. Nếu không, việc “trả lời cho xong” sẽ dần trở thành thói quen phòng thủ, khiến trẻ đánh mất sự tò mò, tinh thần sáng tạo và động lực khám phá thế giới xung quanh. Bởi vậy, câu hỏi của cha mẹ không chỉ là “chiếc cầu nối thông tin”, mà còn là ngọn gió nuôi dưỡng nội lực, giúp trẻ tự tin, độc lập và hạnh phúc trong suốt hành trình trưởng thành.
2. Sức mạnh của câu hỏi mở và lắng nghe chủ động
Điều kỳ diệu thực sự sẽ xảy ra khi cha mẹ thay đổi cách đặt câu hỏi: từ những câu đóng, kiểm tra sang những câu hỏi mở, xuất phát từ sự quan tâm, lắng nghe chân thành. Nếu câu hỏi đóng giống như một cánh cửa chỉ hé vừa đủ để nhận về câu trả lời ngắn gọn, thì câu hỏi mở lại như một khung cửa rộng, mời gọi trẻ bước ra ngoài thế giới của chính mình, kể về trải nghiệm, bày tỏ cảm xúc và chia sẻ suy nghĩ cá nhân mà không sợ bị đánh giá đúng sai.
Hãy hình dung, thay vì hỏi con “Quả táo tiếng Anh là gì?” một câu hỏi khiến trẻ chỉ tập trung vào việc trả lời đúng/trật, cha mẹ thử chuyển sang:
“Hôm nay con thích hoạt động nào nhất trong giờ tiếng Anh?”
“Có trò chơi, câu chuyện hay bài hát tiếng Anh nào khiến con thấy hào hứng không?”
“Ở trường hôm nay có điều gì làm con vui, bất ngờ hay tò mò không?”
So sánh thực tiễn, các nghiên cứu tại Anh và Phần Lan đều chỉ ra rằng: Những trẻ được tiếp cận thường xuyên với câu hỏi mở không chỉ có kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy phản biện nổi bật hơn tới 30% (University College London, 2022), mà còn tự tin giao tiếp, dám trình bày ý tưởng cá nhân, dễ kết nối với bạn bè và người lớn hơn hẳn nhóm còn lại. Đặc biệt, mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái trở nên gần gũi, an toàn hơn vì trẻ cảm nhận được sự tin tưởng và tôn trọng từ người lớn, nên chủ động chia sẻ những điều thực sự quan trọng trong đời sống hàng ngày.
Thực tế tại Phần Lan nơi được mệnh danh là quốc gia có hệ thống giáo dục nhân văn hàng đầu thế giới cho thấy: Môi trường hỏi đáp giữa phụ huynh và nhà trường luôn cởi mở, không phán xét. Trẻ không chỉ được lắng nghe mà còn được quyền đặt câu hỏi ngược lại với người lớn. Việc này giúp trẻ hình thành tư duy độc lập, chủ động học hỏi, và đặc biệt là xây dựng một “không gian an toàn tâm lý” nơi mọi ý tưởng, cảm xúc và trải nghiệm của trẻ đều được tôn trọng và nâng niu.
Điều này hoàn toàn có thể ứng dụng tại gia đình Việt: Nếu mỗi tối, thay vì kiểm tra con “Đúng/Sai”, cha mẹ bắt đầu bằng một câu hỏi mở, lắng nghe thật sự, con sẽ học được cách chia sẻ, cảm nhận giá trị bản thân, và lớn lên trong sự tự tin, hạnh phúc. Chính sự chuyển đổi nhỏ này trong đối thoại có thể mang lại những thay đổi lớn lao cho cả gia đình và hành trình trưởng thành của trẻ.
3. Học ngoại ngữ: Tránh “Bẫy dịch thuật”, định hình trải nghiệm tự nhiên
3Nhiều cha mẹ vẫn tin rằng việc hỏi con “Quả táo tiếng Anh là gì?” là cách kiểm tra trực tiếp và khách quan hiệu quả học tiếng Anh của trẻ. Tuy nhiên, các chuyên gia ngôn ngữ hàng đầu như Stephen Krashen (University of Southern California), William O’Grady (2022), cùng các báo cáo của British Council đều chỉ ra rằng việc học ngoại ngữ của trẻ hoàn toàn khác biệt với cách người lớn ghi nhớ và dịch từ vựng.
Não bộ trẻ nhỏ có khả năng “tiếp nhận thụ động” (comprehensible input) nghĩa là trẻ hấp thụ ngôn ngữ qua trải nghiệm, tiếp xúc thường xuyên với âm thanh, hình ảnh, cảm xúc, hành động, và các ngữ cảnh giao tiếp thật. Krashen nhấn mạnh rằng môi trường lý tưởng cho trẻ học tiếng Anh không phải là những giờ học từ vựng rời rạc, càng không phải là các cuộc kiểm tra dịch từng từ, mà chính là việc “tắm” trong môi trường ngôn ngữ nơi trẻ được nghe, nói, tham gia trò chơi, ca hát, kể chuyện, sử dụng tiếng Anh trong các tình huống sống động hàng ngày.
Khi cha mẹ liên tục kiểm tra kiểu “dịch ngược” (dịch từ tiếng Việt sang tiếng Anh, hoặc ngược lại), trẻ dễ rơi vào trạng thái căng thẳng, lo lắng bị sai, không còn cảm thấy tiếng Anh là điều tự nhiên, hấp dẫn hay gần gũi với cuộc sống. Thậm chí, nhiều trẻ phát triển tư duy ngôn ngữ “bản dịch”, nghĩa là trong đầu luôn phải dịch qua lại giữa hai ngôn ngữ, dẫn đến chậm nói, hạn chế sự linh hoạt và sáng tạo khi giao tiếp. British Council cũng chỉ ra, trẻ thường xuyên bị kiểm tra kiểu này có xu hướng sợ giao tiếp tiếng Anh thực tế, chỉ thích “trả bài” hoặc học thuộc lòng, chứ không dám chủ động dùng ngôn ngữ mới trong các tình huống thực.
Ngược lại, phương pháp học ngoại ngữ tự nhiên đã được kiểm chứng tại Phần Lan, Anh, Mỹ – là để trẻ hiểu và cảm nhận ngôn ngữ trong ngữ cảnh thực tế. Thay vì bắt trẻ “dịch” từ tiếng Việt sang tiếng Anh, hãy để trẻ nghe, quan sát, cảm nhận:Khi cô giáo nói “This is an apple. It’s red and juicy. Would you like a bite?” não bộ trẻ không chỉ ghi nhớ từ “apple”, mà còn tạo lập kết nối giữa hình ảnh quả táo, cảm giác vị ngọt, màu sắc, âm thanh, biểu cảm của người nói, và thậm chí cả hành động cầm ăn. Đó là quá trình tiếp nhận ngôn ngữ toàn diện: hình thành vốn từ, hiểu ngữ pháp tự nhiên, phát triển cảm xúc, phản xạ giao tiếp, và xây dựng sự tự tin khi sử dụng tiếng Anh như một phần của đời sống hàng ngày.
Phương pháp này cũng là bí quyết để trẻ mầm non ở các quốc gia tiên tiến tiếp cận ngoại ngữ một cách tự nhiên, sáng tạo và lâu dài, thay vì chỉ “biết từ vựng” nhưng không dám mở lời. Thay vì yêu cầu trẻ “dịch” một từ đơn lẻ giữa hai ngôn ngữ, phụ huynh hãy chú trọng tạo môi trường để trẻ được nghe, nói, quan sát và cảm nhận tiếng Anh trong những ngữ cảnh sống động và thực tế hàng ngày. Chính sự tiếp xúc liên tục và tự nhiên này giúp trẻ không chỉ hiểu nghĩa của từ, mà còn cảm nhận được cảm xúc, sắc thái, cách sử dụng và giá trị thực tiễn của ngôn ngữ giống như cách trẻ học tiếng mẹ đẻ từ khi chào đời. Đây là phương pháp đã được áp dụng hiệu quả tại các hệ thống giáo dục mầm non tiên tiến như Phần Lan, Anh, Mỹ, giúp trẻ phát triển ngoại ngữ một cách bền vững, tự tin và đầy cảm hứng.
4. Làm sao để “Hỏi đúng”?
Hỏi về trải nghiệm, cảm xúc: “Hôm nay ở trường có điều gì làm con vui nhất?”, “Con thích nhất hoạt động nào trong lớp?”
Khuyến khích sáng tạo, chủ động: “Nếu được dạy tiếng Anh cho cả nhà, con sẽ chọn bài hát nào?”, “Có từ tiếng Anh nào mới lạ con muốn dạy ba mẹ không?”
Kiên nhẫn lắng nghe: Hãy để con kể theo cách của riêng mình, không ngắt lời, không phán xét, không biến mỗi buổi tối thành… giờ trả bài.
Trong môi trường đa ngôn ngữ và hội nhập như hiện nay, việc cha mẹ chủ động thay đổi cách đặt câu hỏi từ “trả bài” sang “khơi gợi khám phá”, chính là trao cho con cơ hội được phát triển tối đa tiềm năng ngôn ngữ, tư duy xã hội và khả năng thích nghi. Hãy nhớ rằng, mỗi câu hỏi mở là một hạt mầm nuôi dưỡng trí tưởng tượng, sự tự tin và lòng dũng cảm trong tâm hồn trẻ.
Cuối cùng, hành trình lớn lên của con luôn cần bóng dáng kiên nhẫn và tinh thần lắng nghe thực sự của cha mẹ. Những thay đổi nhỏ trong đối thoại mỗi ngày sẽ góp phần định hình nên sự tự tin, biết yêu thương và sẵn sàng tỏa sáng.
5. Kết nối yêu thương bằng nghệ thuật đặt câu hỏi
Tại HEI Schools, chúng tôi tin rằng mỗi cuộc trò chuyện giữa cha mẹ và con cái là một nhịp cầu cảm xúc, một cơ hội quý giá để trẻ được lớn lên trong không gian lắng nghe, khích lệ và yêu thương.
Không chỉ giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp và tư duy phản biện, kỹ năng đặt câu hỏi đúng còn là nền tảng nuôi dưỡng trí tuệ cảm xúc (emotional intelligence), yếu tố được coi là chìa khóa cho thành công và hạnh phúc lâu dài của mỗi con người. Những cuộc đối thoại giàu chất lắng nghe và thấu hiểu sẽ tạo nên mối liên kết bền chặt giữa cha mẹ và con cái, giúp trẻ học cách nhận diện cảm xúc, giải tỏa áp lực học tập và xây dựng lòng tự trọng từ sớm.
Cha mẹ hãy bắt đầu hành trình ấy bằng một câu hỏi mở đầy yêu thương mỗi ngày, và kiên nhẫn lắng nghe câu chuyện nhỏ của con. Có thể chính lúc ấy, chúng ta sẽ thấy con mình lớn lên từng ngày: tự tin, độc lập, chủ động và hạnh phúc.
Tài liệu tham khảo:
Krashen, S. (1990). Language acquisition and language education. John Benjamins Publishing Company.
British Council. (2020). Young learners and language learning: A research overview.
O’Grady, W. (2022). How children learn language. Cambridge University Press
Comentários