Lễ hội hoành tráng nhưng trẻ học được gì?

Mỗi mùa lễ hội như Trung thu, Noel, Tết hay 8/3, trường mầm non lại khoác lên mình tấm áo rực rỡ. Sân trường sáng lên bởi đèn lồng, bóng bay và những góc trang trí đầy màu sắc. Phụ huynh vui vẻ ghi lại khoảnh khắc đáng yêu của con, còn các cô giáo thì tất bật chuẩn bị để ngày lễ thật trọn vẹn. Giữa không khí tưng bừng ấy, đôi khi ta tự hỏi: Trẻ thực sự học được gì từ những lễ hội này?

1. Khi lễ hội nghiêng về hình ảnh

Ở nhiều nơi, ý nghĩa của lễ hội dần nghiêng về phía hình ảnh hơn là trải nghiệm. Trẻ lẽ ra là nhân vật trung tâm lại trở thành “người tham dự thụ động”. Các cô giáo miệt mài cắt dán, sơn vẽ, còn trẻ chỉ đứng nhìn, chụp ảnh hoặc được giao một vài động tác nhỏ trong phần biểu diễn.

Những cổng chào đẹp mắt, những “phông nền hoàn hảo” dường như khiến người lớn cảm thấy yên tâm rằng sự kiện đã thành công, trong khi sự phát triển thật sự của trẻ không đến từ những điều được làm sẵn, mà đến từ chính quá trình trẻ được tham gia, được thử, được sai và được làm lại.

2. Trẻ học qua trải nghiệm – không qua khung cảnh hoàn hảo

Children's meeting thường được diễn ra trước mỗi sự kiện lớn tại HEI Schools Saigon Central

“Children learn by manipulating the objects in their environment. They construct knowledge through active interaction, not through passive observation.” – Jean Piaget (1964)

Ở giai đoạn “tiền thao tác” (2–7 tuổi), trẻ học thông qua hành động và cảm giác. Một chiếc đèn ông sao do trẻ tự cắt, tự tô, tự dán – dù méo mó hay vụng về – vẫn mang lại cho trẻ trải nghiệm nhận thức sâu sắc hơn nhiều so với việc chỉ ngắm nhìn một chiếc đèn hoàn hảo do người lớn làm. Chính trong quá trình ấy, trẻ hình thành khả năng tưởng tượng, ghi nhớ và kết nối giữa hành động, kết quả và cảm xúc.

3. Não bộ phát triển mạnh nhất khi trẻ được hỗ trợ vừa đủ

“What a child can do in cooperation today, he can do alone tomorrow.” – Lev Vygotsky (1987)

Vygotsky gọi đó là vùng phát triển gần (Zone of Proximal Development) nơi trẻ có thể đạt được nhiều hơn khi người lớn hỗ trợ ở mức phù hợp. Nếu môi trường học tập quá hoàn chỉnh, trẻ sẽ ít cơ hội thử, khám phá hay mắc lỗi – những yếu tố thiết yếu của tư duy và sáng tạo. Một lớp học “đủ gọn gàng để an toàn, đủ thô mộc để khám phá” mở ra nhiều cơ hội học tập tự nhiên, nơi trẻ được vận dụng trí tò mò và khả năng giải quyết vấn đề.

4. Sáng tạo không nằm ở sản phẩm, mà ở hành trình

Nghiên cứu của Parviainen (2019) trên Journal of Early Childhood Education Research cho thấy năng lực tư duy toán học, khoa học và sáng tạo hình thành mạnh nhất khi trẻ được tự thử nghiệm vật liệu thật như nước, cát, giấy, bột hay đất nặn.

Tại HEI Schools Saigon Central, trong dự án “Bột”, trẻ học cách trộn bột, tái chế giấy, tạo hình và cùng nhau đặt câu hỏi: “Bột mì được làm từ củ mì hay hạt lúa mì?”. Sau đó, các em mời “chuyên gia” là phụ huynh đến chia sẻ. Những cuộc trò chuyện ấy giúp trẻ học cách lập luận, phản biện và kiểm chứng thông tin – những nền tảng quan trọng của tư duy khoa học. Kiến thức không đến từ việc được dạy, mà từ quá trình cùng nhau tìm hiểu.

5. Trang trí quá mức có thể làm giảm khả năng tập trung

“Highly decorated classrooms disrupted children's attention and reduced learning outcomes…” – Fisher et al., 2014

Một nghiên cứu đáng chú ý của Fisher và cộng sự (2014) đăng trên Psychological Science cho thấy rằng các lớp học với nhiều màu sắc và vật trang trí phức tạp khiến trẻ giảm đến 17% khả năng tập trung và ghi nhớ thông tin mới. Điều này lý giải vì sao nhiều trẻ trong môi trường “quá rực rỡ” lại nhanh mất tập trung, dễ mệt mỏi hoặc chỉ chú ý vào hình ảnh bề mặt. Trẻ 3–5 tuổi có khả năng kiểm soát chú ý còn hạn chế; vì vậy, môi trường học quá nhiều chi tiết thị giác dễ khiến não bộ “quá tải”. Một lớp học đơn giản, gọn gàng và có điểm nhấn từ sản phẩm của chính trẻ sẽ giúp trẻ cảm nhận được giá trị thật của việc “tạo ra điều gì đó” hơn là “nhìn ngắm điều gì đó”.

6.Lễ hội là dịp kết nối cảm xúc – không phải cuộc trình diễn

Theo Papalia & Martorell (2014) viết trong Experience Human Development, giá trị sâu xa nhất của các hoạt động lễ hội với trẻ không nằm ở sự trình diễn, mà ở trải nghiệm cảm xúc, sự gắn bó và cảm giác thuộc về cộng đồng. Khi cùng bạn bè gói bánh, dán đèn, hoặc đơn giản là trao nhau tấm thiệp nhỏ, trẻ được học cách hợp tác, chờ đợi, sẻ chia và biết ơn, những kỹ năng xã hội quan trọng nhất của tuổi thơ. Nếu giáo dục mầm non coi trọng niềm vui nội tâm của trẻ hơn là ánh nhìn bên ngoài, mỗi mùa lễ hội sẽ trở thành một hành trình nuôi dưỡng cảm xúc thay vì cuộc chạy đua hình ảnh.

7. Khi người lớn “làm thay” – trẻ mất đi điều gì?

Mỗi lần người lớn làm thay, trẻ mất đi một cơ hội quý giá để phát triển:

Khi cô giáo cắt dán giúp, trẻ mất cơ hội rèn vận động tinh và sự khéo léo.
Khi người lớn chọn màu và bố cục, trẻ mất khả năng tự ra quyết định và cảm nhận thẩm mỹ cá nhân.
Khi mọi thứ quá hoàn hảo, trẻ mất đi cảm giác “được phép sai” – nền tảng của sự sáng tạo.

Một đứa trẻ được tin tưởng, dù chỉ vẽ nguệch ngoạc một bông hoa, cũng đã học được nhiều hơn một đứa trẻ đứng giữa sân khấu lộng lẫy nhưng chỉ làm theo lệnh người khác.

8. Năm giá trị cốt lõi trong giáo dục mầm non và cách “giữ đúng tinh thần lễ hội”

Tò mò & Sáng tạo (Curiosity & Creativity): Cho trẻ thử nghiệm vật liệu, khám phá màu sắc và ý tưởng theo cách riêng, không có “đáp án đúng”.
Tham gia tích cực (Active Participation): Để trẻ tự lựa chọn vai trò như người kể chuyện, người trang trí hay người quan sát, miễn là trẻ được tham gia thật.
Văn hoá tin tưởng (Culture of Trust): Tin rằng dù chưa đẹp, chưa hoàn hảo sản phẩm của trẻ vẫn đáng được trưng bày và ghi nhận.
Phát triển bền vững (Sustainable Way of Living): Sử dụng vật liệu tái chế, tiết chế chi tiêu và tránh lãng phí, để trẻ hiểu về môi trường và sự đủ đầy.
Học ở mọi nơi, mọi lúc (Learning Everywhere & All the Time): Biến cả quá trình chuẩn bị từ lên ý tưởng, tranh luận, thử sai thành hành trình học tập ý nghĩa.

9. Hướng đến “lễ hội học tập” thay vì “lễ hội trình diễn”

Một lễ hội thực sự dành cho trẻ không cần phông nền hoàn hảo, mà cần:

Những đôi tay nhỏ nhắn đang dính màu và nụ cười giòn tan.
Những cuộc trò chuyện ngây ngô mà đầy tò mò.
Một góc trưng bày sản phẩm của trẻ – chưa thẳng hàng nhưng chứa đầy tự hào. Và hơn hết, một không khí tin tưởng rằng mỗi đứa trẻ đều đang học theo cách riêng của mình.

🌱 Kết luận

Một trường mầm non tốt không được đo bằng độ hoành tráng của sân khấu, mà bằng mức độ trẻ được tham gia, được tôn trọng và được nuôi dưỡng trong tình yêu thương.

Một lớp học đẹp không nằm ở số lượng đèn treo trên trần, mà ở ánh sáng trong mắt trẻ khi được tự tay tạo nên điều gì đó. Một trường mầm non tốt không được đo bằng độ hoành tráng của sân khấu, mà bằng mức độ trẻ được tham gia, được tôn trọng và được nuôi dưỡng trong tình yêu thương. Lễ hội nếu được nhìn bằng đôi mắt giáo dục không phải là dịp để “trình diễn”, mà là cơ hội để trẻ học cách sống, yêu thương, sáng tạo và cùng nhau trưởng thành.

Tài liệu tham khảo

Fisher, A. V., Godwin, K. E., & Seltman, H. (2014). Visual environment, attention allocation, and learning in young children: When too much of a good thing may be bad. Psychological Science, 25(7), 1362–1370.
Papalia, D. E., & Martorell, G. (2014). Experience human development (13th ed.). McGraw-Hill Education.
Parviainen, J. (2019). Play, exploration and learning in early childhood education. Journal of Early Childhood Education Research, 8(2), 233–249.
Piaget, J. (1964). Development and learning. In R. E. Ripple & V. N. Rockcastle (Eds.), Piaget rediscovered: A report of the conference on cognitive studies and curriculum development (pp. 7–20).