Chơi: Cách trẻ học tập một cách tự nhiên nhất

Trong những năm đầu đời, chơi không chỉ là hoạt động mang lại niềm vui. Đối với trẻ nhỏ, chơi chính là cách các con tìm hiểu thế giới, luyện tập những kỹ năng mới và phát triển tư duy một cách tự nhiên nhất. Người lớn đôi khi nghĩ rằng chơi và học là hai hoạt động tách biệt, nhưng trên thực tế, rất nhiều điều trẻ biết hôm nay đều được hình thành thông qua những trải nghiệm chơi hằng ngày.

Để hiểu rõ hơn quá trình học tập qua chơi, chúng ta cùng đi qua những hình thức chơi phổ biến trong môi trường mầm non và quan sát xem trẻ đang học gì bên trong mỗi hoạt động tưởng như thật đơn giản ấy.

1. Chơi giác quan (Sensory Play)

Các bạn nhỏ lớp Tiny Tots trải nghiệm hoạt động vẽ bằng tay

Chơi giác quan là những hoạt động cho phép trẻ sử dụng các giác quan của mình để khám phá mọi thứ xung quanh: chạm, ngửi, nhìn, nghe và đôi khi là nếm. Khi trẻ nghịch nước, xoa bột, bóp miếng bọt biển hay nghe âm thanh vỡ tan của giấy bong bóng, các con đang học cách phân biệt cảm giác, dự đoán điều sẽ xảy ra và kết nối những trải nghiệm mới với hiểu biết sẵn có. Đây là nền tảng quan trọng giúp trẻ phát triển khả năng tập trung và tư duy khoa học sau này.

2. Chơi song song (Parallel Play)

Ở giai đoạn nhỏ, trẻ thường thích ngồi cạnh nhau để chơi, dù mỗi bạn vẫn đang làm việc của riêng mình. Đây là bước đầu tiên trong việc học cách ở trong một nhóm. Khi trẻ ngồi cạnh bạn vẽ tranh hoặc chơi cùng một góc nhưng không tương tác, trẻ vẫn nhận thức được sự hiện diện của người khác, quan sát cách bạn sử dụng đồ chơi và dần hình thành thói quen chia sẻ không gian. Đây là bước chuyển tự nhiên trước khi trẻ sẵn sàng chơi cùng bạn.

3. Chơi quan sát (Onlooker Play)

Có những lúc trẻ chỉ đứng nhìn bạn bè chơi mà chưa muốn tham gia. Điều này hoàn toàn bình thường. Thông qua quan sát, trẻ đang học cách hiểu luật chơi, cách nhóm hoạt động và cách mọi người tương tác. Khi trẻ cảm thấy đủ an toàn và tự tin, trẻ sẽ chủ động bước vào cuộc chơi. Người lớn có thể nhẹ nhàng mô tả hoạt động hoặc tham gia mẫu để tạo điểm tựa cho trẻ, nhưng tuyệt đối không nên thúc ép.

4. Chơi hợp tác (Cooperative Play)

Nhóm trang trí poster bảo vệ môi trường chăm chú làm nhiệm vụ tại bãi biển Cần Giờ

Khi trẻ lớn hơn, các con bắt đầu biết chơi với nhau theo nhóm, thỏa thuận vai trò và cùng hướng đến một mục tiêu chung. Đây là lúc kỹ năng giao tiếp, lắng nghe, thương lượng và giải quyết vấn đề phát triển mạnh mẽ nhất. Những hoạt động như xây chung một công trình, chơi theo đội, hay cùng nhau thực hiện một dự án nhỏ giúp trẻ hiểu thế nào là cùng nhau tạo ra điều gì đó có ý nghĩa.

5. Chơi giả vờ – nhập vai (Pretend / Dramatic Play)

Chơi nhập vai mở ra cho trẻ cả một thế giới tưởng tượng phong phú. Khi trẻ đóng vai làm bác sĩ, làm cô giáo hay chuẩn bị bữa ăn trong góc bếp nhỏ, trẻ đang thể hiện những điều mình quan sát được trong cuộc sống. Đây cũng là lúc trẻ luyện tập ngôn ngữ, học cách diễn đạt cảm xúc và thử trải nghiệm góc nhìn của người khác. Môi trường nhập vai trong lớp học luôn được thiết kế đơn giản nhưng gợi mở để hỗ trợ tối đa cho trí tưởng tượng của trẻ.

6. Chơi vận động (Physical Play)

Chơi vận động giúp trẻ hiểu rõ cơ thể mình, nâng cao sức khỏe và sự tự tin. Khi trẻ chạy, nhảy, leo trèo, ném bóng hoặc nhảy theo nhạc, trẻ đang rèn những kỹ năng vận động thô. Khi trẻ gấp giấy, xâu hạt hoặc thao tác tinh, trẻ đang luyện các kỹ năng vận động nhỏ. Cả hai nhóm kỹ năng này đều rất quan trọng để trẻ tham gia vào các hoạt động học tập sau này, như viết, vẽ hay làm việc theo nhóm.

7. Chơi xây dựng – tạo hình (Constructive Play)

Tòa nhà nhiều màu sắc vừa được khánh thành

Trong chơi xây dựng, trẻ tạo ra một sản phẩm cụ thể: một tòa tháp, một bức vẽ, một mô hình hay một món đồ thủ công. Đây là quá trình giúp trẻ học cách lên ý tưởng, thử nghiệm, điều chỉnh và hoàn thiện. Trẻ rèn kỹ năng giải quyết vấn đề khi công trình đổ, hoặc khi phải tìm cách xếp những khối chưa phù hợp. Đây là dạng chơi nuôi dưỡng sự tập trung, kiên trì và tư duy logic của trẻ.

8. Chơi theo luật (Rule-Based Play)

Khi trẻ hiểu và tuân theo những quy tắc đơn giản, các con có thể tham gia những trò chơi theo luật như “Simon Says” hoặc những trò chơi nhóm có lượt và thứ tự. Chơi theo luật giúp trẻ học cách chờ đợi, lắng nghe, tự kiểm soát và hiểu rằng mọi hoạt động đều có cấu trúc. Điều này chuẩn bị cho trẻ sự sẵn sàng để bước vào các hoạt động học tập mang tính trình tự trong tương lai.

9. Chơi kể chuyện – tạo câu chuyện (Storytelling / Narrative Play)

Khi trẻ kể lại một câu chuyện, diễn rối hoặc dùng đồ chơi để tái hiện một tình huống, trẻ đang học cách trình bày mạch lạc, sắp xếp ý tưởng và diễn đạt cảm xúc. Đây là giai đoạn trẻ sử dụng trí tưởng tượng kết hợp với ngôn ngữ và kinh nghiệm cá nhân để tạo ra một thế giới riêng của mình. Hoạt động này đặc biệt quan trọng cho sự phát triển ngôn ngữ và tư duy.

Kết lời

Chơi chính là cách trẻ học tốt nhất. Trong mỗi hình thức chơi, trẻ đang xây dựng những kỹ năng nền tảng về nhận thức, ngôn ngữ, cảm xúc – xã hội và thể chất. Khi người lớn hiểu rõ vai trò của từng loại chơi và hỗ trợ trẻ bằng sự kiên nhẫn và tôn trọng, trẻ sẽ có một nền tảng vững chắc để phát triển toàn diện trong suốt những năm tháng đầu đời và cả sau này.