Những lầm tưởng về phương pháp Dạy học theo dự án trong Giáo dục Mầm non

Dạy học theo Dự án (Project-Based Learning - PBL) đang trở thành một triết lý giáo dục chủ đạo, kích thích sự học tập sâu sắc ở trẻ mầm non thông qua việc khám phá các câu hỏi và thử thách thực tế. Tuy nhiên, bất kỳ phương pháp tiên tiến nào cũng dễ dẫn đến những hiểu lầm nhất định, đặc biệt khi thông tin chưa được truyền tải đầy đủ đến phụ huynh và giáo viên. Bài viết này sẽ giúp người đọc có cái nhìn khách quan hơn và hiểu rõ 5 lầm tưởng phổ biến về phương pháp dạy học theo dự án.

Lầm tưởng 1: PBL chỉ là làm thủ công và trang trí cuối năm

Một hoạt động trong dự án Côn trùng

Lầm tưởng phổ biến nhất xuất phát từ việc phụ huynh và người ngoài nhìn vào sản phẩm cuối cùng của dự án, thường là mô hình, bức tranh lớn hay một buổi trưng bày, triển lãm và đánh đồng PBL với hoạt động thủ công đơn thuần. Tuy nhiên, đây là một sự hiểu lầm nghiêm trọng về bản chất của phương pháp này. Sự thật khoa học khẳng định rằng, sản phẩm cuối cùng không phải là mục đích, mà là kết quả tự nhiên và sự đúc kết của một quá trình điều tra sâu rộng (PBLWorks).

Trọng tâm của PBL nằm ở hành trình tìm tòi, thử nghiệm, và giải quyết vấn đề, giúp trẻ học cách tổng hợp thông tin và biểu đạt ý tưởng một cách có mục đích. Vì vậy, một dự án đích thực là quá trình tư duy, chứ không phải là một hoạt động dán giấy hay tô màu vô hồn.

Lầm tưởng 2: PBL thiếu cấu trúc và bỏ qua các mục tiêu chương trình học

Sự linh hoạt và tính tự chủ cao được đề cao trong PBL đôi khi khiến phụ huynh và một số giáo viên lo ngại rằng phương pháp này thiếu tính kỷ luật và không thể đảm bảo việc hoàn thành các mục tiêu quan trọng trong khung chương trình mầm non. Ngược lại, PBL là một khuôn khổ học tập rất có cấu trúc và được thiết kế để lồng ghép tất cả các lĩnh vực phát triển theo chương trình giáo dục quốc gia. Giáo viên không buông lỏng mà đóng vai trò là người thiết kế chương trình tài tình, sử dụng câu hỏi lớn (driving question) và bối cảnh thực tế làm cầu nối để dẫn dắt trẻ đạt được các mục tiêu học thuật. Theo NAEYC (2019), một phương pháp giảng dạy hiệu quả phải tích hợp các mục tiêu học tập một cách có ý nghĩa, và PBL chính là một công cụ mạnh mẽ để đạt được sự tích hợp toàn diện đó.

Lầm tưởng 3: Chỉ trẻ thông minh hoặc trẻ lớp Lá mới có thể tham gia Dự án

Các bạn nhỏ đang chăm chú làm thí nghiệm

Nhiều phụ huynh có con nhỏ băn khoăn về tính phù hợp của PBL với độ tuổi của con mình, cho rằng khả năng tư duy của trẻ mẫu giáo bé (3-4 tuổi) hoặc nhà trẻ (dưới 36 tháng) chưa đủ để tham gia vào một dự án có tổ chức. Tuy nhiên, theo nghiên cứu về Tiếp cận Dự án (The Project Approach) của Lilian Katz và Sylvia Chard, sự tò mò và khả năng khám phá là bản năng bẩm sinh ở mọi lứa tuổi (Katz & Chard, 2000).

Vấn đề nằm ở việc điều chỉnh mức độ phức tạp của dự án. Với trẻ 2-3 tuổi, dự án có thể là một chuỗi khám phá giác quan ngắn hạn, ví dụ như "Chúng ta sẽ làm gì với quả bóng?". Khi trẻ lớn hơn, dự án sẽ mở rộng thành những thử thách đòi hỏi lập kế hoạch và nghiên cứu sâu hơn. Do đó, PBL không loại trừ bất kỳ lứa tuổi nào mà ngược lại, nuôi dưỡng sự tò mò từ những năm đầu đời của trẻ.

Lầm tưởng 4: PBL làm lãng phí thời gian chơi tự do và học tập cơ bản

Sự tập trung vào một chủ đề duy nhất trong thời gian dài khiến phụ huynh lo lắng rằng con mình bị mất đi thời gian học các kỹ năng nền tảng (như học chữ, học số) hoặc mất đi thời gian chơi tự do. Sự thật là PBL không đối lập với chơi, mà là sự kết hợp chặt chẽ giữa chơi tự do và học tập có chủ đích. Khi trẻ tham gia vào một dự án, chúng đang rèn luyện kỹ năng học thuật thông qua các tình huống thực tế; ví dụ, việc đếm và đo lường vật liệu để xây dựng một căn nhà nhỏ chính là học Toán trong ngữ cảnh có ý nghĩa. Phương pháp này thúc đẩy kỹ năng hợp tác, tư duy phản biện và giao tiếp, những kỹ năng mà Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế đã nhấn mạnh là yếu tố cốt lõi cho sự thành công trong thế kỷ 21, (OECD, 2018).

Lầm tưởng 5: Trong PBL, giáo viên hoàn toàn không can thiệp, trẻ tự làm mọi thứ

Lớp Tiny Tots 3 trang trí ngôi nhà khi học về Gia đình

Một trong những hiểu lầm lớn nhất về triết lý lấy trẻ làm trung tâm là sự hiểu sai về vai trò của giáo viên, cho rằng giáo viên nên đứng ngoài cuộc và để trẻ tự quyết định mọi thứ. Điều này hoàn toàn không đúng. Trên thực tế, vai trò của giáo viên trong PBL là cực kỳ quan trọng và mang tính chiến lược. Giáo viên là người hỗ trợ (facilitator), người đặt câu hỏi chiến lược (strategist) và người ghi chép/tài liệu hóa (documenter). Giáo viên là người xem xét để quyết định xem có mở dự án hay không và đặt các câu hỏi mở để thúc đẩy sự tò mò và cung cấp nguồn lực để dự án đi sâu hơn.

Theo NAEYC (2019), sự can thiệp có chủ đích của giáo viên là cần thiết để mở rộng ý tưởng của trẻ, đảm bảo sự học tập có chiều sâu và đạt được các mục tiêu giáo dục.

Kết luận

Phương pháp Dạy học theo Dự án là một cách tiếp cận giáo dục dựa trên bằng chứng khoa học vững chắc, giúp trẻ mầm non phát triển toàn diện thông qua sự khám phá chủ động và giải quyết các thách thức có ý nghĩa. Việc phá bỏ những lầm tưởng này không chỉ giúp phụ huynh an tâm hơn mà còn tạo điều kiện để giáo viên áp dụng PBL một cách tự tin và hiệu quả, khai mở tối đa tiềm năng học tập tự nhiên của trẻ.

Chuyến dã ngoại tại biển Cần Giờ trong dự án Biển và dự án Bảo vệ môi trường

Tuy nhiên, dù PBL là một phương pháp hiện đại, dựa trên cơ sở khoa học vững chắc và được chứng minh cải thiện đáng kể năng lực tư duy bậc cao, chúng ta không nên hiểu lầm rằng PBL là “phương pháp tốt nhất” cho mọi đứa trẻ hay mọi bối cảnh. Giáo dục mầm non như nhiều công trình nghiên cứu đã chỉ ra chỉ thực sự hiệu quả khi phương pháp được lựa chọn phù hợp với nhịp phát triển, bản sắc cá nhân và nhu cầu cảm xúc của từng trẻ.

Theo nghiên cứu của Bộ Giáo dục và Văn hóa Phần Lan (Finnish National Agency for Education, 2022), phương pháp dựa trên dự án chỉ đạt hiệu quả tối ưu khi giáo viên điều chỉnh độ phức tạp, linh hoạt “thu – nới” tiến trình và sử dụng quan sát tinh tế để nắm bắt hứng thú thật sự của trẻ. Điều này đồng nghĩa: PBL không phải là khuôn mẫu cứng nhắc mà là một cấu trúc mở, cần được “may đo” theo từng nhóm trẻ, từng giai đoạn phát triển.

Bên cạnh đó, nghiên cứu của NIH (National Institutes of Health, USA, 2021) nhấn mạnh rằng chất lượng trải nghiệm học tập ở trẻ nhỏ không phụ thuộc vào việc chọn đúng một phương pháp, mà phụ thuộc chủ yếu vào mối quan hệ an toàn – gắn bó với giáo viên, mức độ trẻ được tôn trọng là một cá thể có tiếng nói, và khả năng nhà trường tạo nên một môi trường giàu trải nghiệm nhưng không quá tải.

Do đó, khi áp dụng PBL trong giáo dục mầm non, điều quan trọng không phải là chạy theo xu hướng hay áp đặt mô hình một cách máy móc. Điều cốt lõi nằm ở:

• Sự thấu hiểu cá nhân trẻ,

• Sự quan sát sâu và tinh tế của giáo viên,

• Khả năng thiết kế trải nghiệm phù hợp (developmentally appropriate),

• Sự định hướng nhất quán từ nhà trường,

• Và tình yêu thương lặng lẽ nhưng bền bỉ của đội ngũ giáo viên.

  
  

Chỉ khi những yếu tố này được đặt lên hàng đầu, PBL mới thực sự trở thành một công cụ nuôi dưỡng tư duy, cảm xúc và nhân cách thay vì trở thành một khẩu hiệu hay một phong trào nhất thời.

Tài liệu tham khảo

• PBLWorks. (n.d.). Why Do We Focus on Project Based Learning? Why Do We Focus on Project Based Learning? | PBLWorks

• Katz, L. G., & Chard, S. C. (2000). Engaging children's minds: The Project Approach (2nd ed.). Ablex Publishing.

• NAEYC (National Association for the Education of Young Children). (2019). Developmentally appropriate practice in early childhood programs serving children from birth through age 8 (4th ed.).

• OECD (Organization for Economic Co-operation and Development). (2018). The Future of Education and Skills: Education 2030.